Ufugaji wa Kuku Chotara

Ufugaji wa kuku chotara ni moja ya sekta zinazokua kwa kasi sana katika kilimo biashara nchini Tanzania na Afrika Mashariki kwa ujumla. Kuku hawa wamekuwa maarufu kutokana na uwezo wao wa kukua haraka, kutaga mayai mengi, na kustahimili magonjwa kuliko kuku wa kienyeji wa asili. Kwa wafugaji wanaotaka kupata faida kubwa kwa muda mfupi, kuku chotara ni chaguo bora.

Makala hii inaelezea kwa kina kuhusu kuku chotara, faida zake, gharama, lishe, ujenzi wa banda, magonjwa yanayowapata, na mbinu bora za kuongeza uzalishaji.

1. Kuku Chotara Ni Nini?

Kuku chotara ni matokeo ya mchanganyiko wa kuku wa kienyeji na kuku wa kisasa (improved breeds). Lengo la kuchanganya aina hizi ni kupata kuku wenye uwezo wa kutaga kama wa kisasa lakini waliostahimili mazingira kama wa kienyeji.

Kwa mfano, wakulima wengi nchini Tanzania hufuga aina kama:

• Sasso – kutoka Ufaransa, wanakua haraka na wana nyama tamu.

• Kuroiler – kutoka India, wanatoa mayai mengi na nyama bora.

• Rainbow Rooster – wanakua kwa kasi na hutumika zaidi kwa nyama.

• Kienyeji Chotara wa Tengeru au Uyole – wamezalishwa hapa nchini na kituo cha utafiti wa mifugo.

2. Faida za Kufuga Kuku Chotara

Kuku chotara wana faida nyingi zinazowafanya kuwa bora kwa wafugaji wa kibiashara:

1. Kukua kwa haraka — Kuku chotara hufikia uzito wa kilo 1.5–2.5 ndani ya miezi 3–4, tofauti na wa kienyeji wanaochukua hadi miezi 6.

2. Kutaga mayai mengi — Kwa wastani, kuku mmoja anaweza kutaga mayai 220–280 kwa mwaka.

3. Ustahimilivu mkubwa — Wanaweza kustahimili joto, baridi, na magonjwa kwa kiwango cha juu kuliko broiler au layers wa kisasa.

4. Soko pana — Nyama yao ni laini lakini bado inabaki na ladha ya kienyeji, jambo linalopendwa sokoni.

5. Uwezo wa kujitafutia chakula — Wanaweza kutafuta chakula katika mazingira ya wazi, hivyo kupunguza gharama ya chakula.

3. Aina za Ufugaji wa Kuku Chotara

Kuku chotara wanaweza kufugwa kwa njia tatu kulingana na lengo la mfugaji:

a) Ufugaji wa Kuku wa Nyama (Meat Production)

Kuku wa aina hii hufugwa kwa muda mfupi (wiki 10–14) hadi wafikie uzito wa kuchinjwa.

• Wanafaa kufugwa kwenye banda lenye nafasi kubwa.

• Chakula chao kinapaswa kuwa na protini nyingi.

b) Ufugaji wa Kuku wa Mayai (Egg Production)

Hawa ni kuku wa chotara wanaotaga mayai mengi.

• Hutaga kuanzia wiki ya 20.

• Huhitaji lishe maalum yenye madini ya kalsiamu na fosforasi ili mayai yasivunjike kirahisi.

c) Ufugaji Mchanganyiko (Dual Purpose)

Huu ni mfumo unaowawezesha kuku kutoa faida katika nyama na mayai kwa pamoja. Ni maarufu zaidi kwa wafugaji wadogo na wa kati.

4. Ujenzi wa Banda Bora kwa Kuku Chotara

Banda la kuku chotara ni muhimu kwa afya na uzalishaji mzuri.

Mambo muhimu ya kuzingatia:

• Nafasi: Kuku mmoja anahitaji angalau futi 2 za mraba.

• Mwangaza na hewa: Banda liwe na madirisha ya kutosha kuruhusu mwanga na upepo.

• Sakafu: Iwe imara na isiyopenya maji.

• Joto: Tumia taa za joto kwa vifaranga wiki 3 za mwanzo.

• Usafi: Safisha banda mara kwa mara ili kuepuka maradhi kama coccidiosis.

Mfano wa makadirio ya ujenzi wa banda kwa kuku 100:

• Mbao na bati: TZS 700,000

• Waya na milango: TZS 150,000

• Vifaa vya ndani: TZS 150,000

• Jumla: TZS 1,000,000

5. Lishe Sahihi kwa Kuku Chotara

Lishe ni sehemu muhimu katika ukuaji wa kuku. Kwa kawaida, kuku chotara wanapewa chakula kulingana na umri wao:

Kwa kuku 100, gharama ya chakula cha miezi mitatu ni kati ya TZS 400,000 hadi 600,000, kutegemea eneo na ubora wa chakula.
Wafugaji wanaweza kupunguza gharama kwa kutengeneza chakula wenyewe kwa kutumia mchanganyiko wa pumba, dagaa, mahindi, na soya.

6. Chanjo na Afya ya Kuku

Kuku chotara wanaweza kushambuliwa na magonjwa kama kideri, gumboro, ndui, na homa ya matumbo.
Chanjo muhimu ni kama ifuatavyo:

Ni muhimu pia kuhakikisha banda lina usafi, maji safi, na chakula kilicho bora. Wafugaji wapya wanashauriwa kupata ushauri wa mtaalamu wa mifugo mara kwa mara.

7. Mtaji Unaohitajika

Mtaji unategemea idadi ya kuku unaokusudia kufuga. Kwa mfano:

8. Masoko ya Kuku Chotara

Soko la kuku chotara ni pana. Unaweza kuuza katika:

• Migahawa na hoteli

• Masoko ya jumla ya kuku

• Wauzaji wa rejareja (maduka ya nyama)

• Wateja binafsi

• Shule na taasisi

Mayai ya kuku chotara pia yanapendwa sokoni kwa sababu ni makubwa na yenye rangi ya njano ya kuvutia.

9. Makadirio ya Faida

Mfugaji anaweza kupata faida kubwa endapo atasimamia vizuri lishe na afya ya kuku.
Mfano:

• Kuku 100 wa nyama wanaweza kuuzwa kwa wastani wa TZS 12,000 kila mmoja baada ya miezi 3.

• Mapato = TZS 1,200,000

• Gharama (chakula, chanjo, banda, n.k.) ≈ TZS 800,000

• Faida = TZS 400,000 kwa mzunguko mmoja